Od 1944 do 1990 roku funkcjonariusze komunistycznej policji politycznej byli "zbrojnym ramieniem partii" - tarczą broniącą komunistów przed społeczeństwem i karzącym mieczem, za pomocą którego eliminowano szczególnie aktywnych działaczy niepodległościowych oraz przeciwdziałano aktywności liderów opozycji. Bezpieka była instytucją powołaną pod osłoną sowieckich bagnetów, następnie gwałtownie rozbudowywaną, której wyznaczono jeden zasadniczy cel - ochronę władzy partii komunistycznej. W latach 1944-1990 przeszła istotne zmiany organizacyjne, które jednak nie miały wpływu na jej główne zadanie.
Tarcza i miecz
W powiecie tarnowskim komunistyczną policję polityczną zaczęto tworzyć natychmiast po zajęciu tych terenów przez Armię Czerwoną - w styczniu 1945 roku. Organizowali ją członkowie Grupy Operacyjnej złożonej z funkcjonariuszy UB z Rzeszowszczyzny. Na jej czele stał absolwent szkoły NKWD w Kujbyszewie Stanisław Kroch. Początkowo Tarnów był siedzibą Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (PUBP). Jego funkcjonariusze w sposób zdecydowany przyczynili się do instalowania dyktatury PPR w regionie - likwidowali działające w powiecie organizacje niepodległościowe, zwalczali wszelkie próby niezależnej działalności politycznej i społecznej, pomagali w fałszowaniu referendum 1946 i wyborów 1947 r. Zachowało się wiele świadectw mówiących o stosowaniu przez tarnowskich funkcjonariuszy UB przemocy fizycznej i terroru. Działacze podziemia niepodległościowego próbowali stawić opór prześladowaniom - z wyroku Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość" zlikwidowano 28 marca 1946 r. zastępcę kierownika PUBP Juliana Świątka, a 10 września 1946 r. sowieckiego doradcę przy PUBP Lwa Sobolewa. Zdziesiątkowane aresztowaniami podziemie nie mogło jednak zahamować komunistycznej machiny aparatu represji.
Koniec roku 1954 przyniósł zmiany na szczeblu centralnym. Ich genezy należy szukać kilkanaście miesięcy wcześniej, gdy w Radiu Wolna Europa rozpoczęto nadawanie audycji Józefa Światły - byłego wysokiego funkcjonariusza Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, który zbiegł na Zachód - odkrywające kulisy działania Urzędu Bezpieczeństwa i partii: agenturalność polskich komunistów, pełną zależność od Moskwy, sposoby preparowania procesów politycznych. Próbą ratowania sytuacji i opanowania nastrojów społecznych było rozwiązanie Ministerstwa i powołanie w jego miejsce - szczuplejszego kadrowo - Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego (KdsBP). Zmiany te wpłynęły oczywiście na strukturę bezpieki również w powiecie tarnowskim. Dotychczasowy PUBP został zastąpiony przez Powiatowy Urząd ds. Bezpieczeństwa Publicznego (PUdsBP). Nie zmienił się natomiast skład kierownictwa Urzędu i metody jego działania.
Kolejne przekształcenia strukturalne miały miejsce wraz ze zmianami politycznymi w październiku 1956 roku. W ich konsekwencji dotychczasowy Urząd Bezpieczeństwa (UB) zastąpiono Służbą Bezpieczeństwa (SB). Co więcej, podporządkowano ją ministrowi spraw wewnętrznych i formalnie włączono w struktury Milicji Obywatelskiej (MO). Zastępca komendanta powiatowego MO ds. SB w Tarnowie był szefem bezpieki na cały powiat tarnowski. Formalnie podlegał komendantowi powiatowemu MO w Tarnowie, faktycznie jego zwierzchnikiem był zastępca komendanta wojewódzkiego ds. SB z Komendy Wojewódzkiej MO w Krakowie, czyli szef bezpieki na województwo krakowskie.
Zmiany administracyjne w 1975 roku nie zmieniły struktury wewnętrznej SB, a jedynie na nowo określiły teren jej działania. Wraz z likwidacją powiatów cały aparat bezpieczeństwa skupił się w miastach wojewódzkich. Odtąd bezpieką w województwie tarnowskim kierował zastępca komendanta wojewódzkiego ds. SB w Tarnowie, podległy centrali SB w Warszawie. Po "reformie Kiszczaka" w 1983 roku utworzono Wojewódzkie Urzędy Spraw Wewnętrznych (WUSW), w ramach których działała także SB. Jednak zmiany te nie wpłynęły na zasadę funkcjonowania bezpieki, którą kierował zastępca szefa WUSW ds. SB. Lata osiemdziesiąte były znów - jak lata "stalinowskie" - okresem "świetności" bezpieki: wzrastała jej liczebność, powstawały nowe struktury wewnętrzne, a w terenie komórki SB utworzono w Rejonowych Urzędach Spraw Wewnętrznych.