Wraz z powołaniem PWKN w lipcu 1944 r. rozpoczął pracę Resort Komunikacji, Poczt i Telegrafu, zastąpiony w grudniu przez Ministerstwo Komunikacji odwołujące się do zakresu działania określonego jeszcze w dwudziestoleciu międzywojennym. Na terenach przejmowanych przez władze polskie sukcesywnie obejmowano sieć kolejową i pozostałą infrastrukturę transportową. Nie była ona taka sama jak przed rozpoczęciem działań zbrojnych. Z jednej strony należy wspomnieć tu o inwestycjach okupanta, z drugiej – o znacznych zniszczeniach frontowych, celowych dewastacjach, planowych rozbiórkach i wywózkach dokonywanych przez służby sowieckie. Części strat nie udało się już odrobić, ale też skala i tempo ich późniejszej odbudowy lub przebudowy pozostają nie dość jeszcze rozpoznane. Znaczne straty odnotowano m.in. na Dolnym Śląsku, Mazurach i Pomorzu, których poniemiecka tkanka wymagała dodatkowo integracji z resztą kraju. Polska kolej znalazła się niewątpliwie w trudnym położeniu, stanowiła zarazem kluczowe (strategiczne) ogniwo wszelkich działań. Lata 1944–1945 przyniosły wszak zmagania wojenne i przemieszczenia wielkich mas wojska, jednocześnie kolejne fale migracyjne, które zaowocowały znacznymi przesunięciami ludności, w tym polskich i niemieckich kolejarzy jako grupy zawodowej. Warto zarazem zwrócić uwagę na kwestie prawne, uruchomienie procesu nacjonalizacji prywatnych lub prywatno-samorządowych przedsiębiorstw transportowych. Lata 1944–1946 można generalnie uznać za przełomowe dla funkcjonowania kolei w Polsce w XX w., ale czy była ona wyjątkiem w ówczesnej Europie?
W obrębie wskazanego tematu mieszczą się m.in. następujące zagadnienia:
– kolej w działaniach zbrojnych 1944–1945;
– rozkład niemieckiej administracji kolejowej 1944–1945;
– zniszczenia sieci transportowej w wyniku działań zbrojnych oraz „trofiejnych batalionów”;
– funkcjonowanie szerokiego toru w latach 1944–1947: zasięg i wykorzystanie;
– funkcjonowanie polskiej i radzieckiej administracji kolejowej 1944–1946;
– kolej i przesunięcia ludności cywilnej 1945–1946;
– doświadczenia i warunki życia kolejarzy 1944–1946;
– polityka organów państwa wobec kolei i innych środków transportu 1944–1946;
– odbudowa, przebudowa i plany inwestycyjne 1944–1946;
– sytuacja kolei prywatnych i ich „nacjonalizacja” 1944–1946;
– przewozy osób i towarów (w tym taryfy) 1944–1946;
– doświadczenia transportowe innych narodów i państw.
Zakładamy prezentację wyników badań odnoszących się do spraw lokalnych, regionalnych, krajowych i – szerzej – europejskich. Organizatorom zależy na tym, aby prezentowane tematy oparte były na badaniach źródłowych i uwzględniały obecny stan badań.
Zgłoszenia z krótkimi abstraktami prosimy nadsyłać do 1 września 2020 r. na następujące adresy organizatorów:
dr hab. Tomasz Przerwa, prof. UWr: tomasz.przerwa@uwr.edu.pl
dr Dawid Keller: d.keller@muzeum.chorzow.pl
dr Bartosz Kruk: Bartosz.Kruk@ipn.gov.pl