Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, we współpracy z Oddziałem Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie oraz Ośrodkiem Myśli Politycznej zorganizowały ogólnopolską konferencję naukową „Różne wymiary realizmu politycznego w Polsce Ludowej”. Konferencja odbyła się 11 czerwca 2012 roku w Collegium Maius, sala im. Michała Bobrzyńskiego, ul. Jagiellońska 15, Kraków.
PROGRAM
Słowo Wstępne:
10.00–10.30
Prof. dr hab. Bogdan Szlachta Dziekan Wydziału Studiów Międzynarodowych UJ
Dr hab. Włodzimierz Bernacki prof. UJ Dyrektor Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ – Różne oblicza realizmu politycznego
10.30–12.30 – Panel I W kręgu władzy
Dr Mirosław Szumiało (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej)
– Realizm polityczny w kierownictwie PZPR – płaszczyzny i interpretacje
– Realizm polityczny członków kierownictwa PZPR jako swoiście pojmowana „polska" racja stanu– czyli sojusz ze Związkiem Radzieckim;
– Gomułka: ZSRR jako gwarant granic zachodnich. Próby poszerzenia autonomii PRL w stosunku do „centrali”;
– Uzasadnienia realizmu w wydaniu gierkowskim.
Mateusz Szpytma (Instytut Pamięci Narodowej w Krakowie)
– ZSL: realiści – koniunkturaliści – idealiści?
– Czym było ZSL? Opinie na jego temat w dyskursie publicznym;
– Czy była to struktura całkowicie uległa PZPR, czy jednak organizacja działająca w interesie wsi?
– Jakim mianem można określać jego członków i władze?
Dr Adrian Tyszkiewicz (Uniwersytet Jagielloński)
– W okowach „demokratycznego centralizmu": przypadek Stronnictwa Demokratycznego w Polsce Ludowej
– W systemie politycznym PRL SD zajmowało wyznaczoną przez partię komunistyczną, drugorzędną pozycję, wpisując się tym samym w obcy realizmowi politycznemu nurt postaw dogmatyczno– konformistycznych;
– W okresach osłabienia omnipotencji partii komunistycznej SD in corpore ale i za sprawą określonych grup działaczy (np.: twórcy elaboratu De Republicaemendanda) czy struktur (np.:casus Związku Młodych Demokratów a.d. 1956) dążyło do poszerzenia zakresu własnej autonomii oraz redefinicji rzeczywistości społeczno– politycznej w duchu liberalizacji i demokratyzacji.
Prof. dr hab. Antoni Dudek (Uniwersytet Jagielloński, Instytut Pamięci Narodowej)
– Program Stowarzyszenia PAX: realizm, koniunkturalizm czy utopia?
– Punktem wyjścia dla środowiska PAX było przekonanie o trwałości porządku pojałtańskiego i trafności przemian ustrojowych dokonanych po 1945 r.
– W ramach daleko idącej akceptacji dla realiów, próbowano lansować koncepcję reformy systemu politycznego PRL zakładającą zwiększenie roli PAX.
– Koncepcja tzw. wieloświatopoglądowości socjalizmu stanowiła przejaw myślenia utopijnego, charakterystycznego dla środowiska skupionego wokół B. Piaseckiego
Dyskusja
12.30–12.45 Przerwa kawowa
12.45–15.15 – Panel II W kręgu opozycji cz. I
Dr hab. Marek Kornat prof. UKSW – (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego)
– Realizm i idealizm w polskiej myśli politycznej emigracji pojałtańskiej
– Czy pojęcia „realizm” i „idealizm” są kategoriami poznawczymi czy etykietami o charakterze raczej światopoglądowym, czy też ideologicznym?
– W roku 1967 znany politolog Adam Bromke wydał książkę: Poland’s Politics: Idealism versus Realism, w której sformułował twierdzenie, iż cała epoka II Rzeczypospolitej była okresem niepodzielnej przewagi idealizmu w polskiej myśli politycznej. Pojałtańska emigracja w tej perspektywie stanowiła kontynuację II Rzeczypospolitej i również stanowiła formację intelektualną zdominowaną przez idealizm polityczny. Czy ten sąd jest uzasadniony?
– Pojęcia „realizm” i „idealizm” częściej służą ideologizacji dyskursu historycznego i stygmatyzacji przeciwnika (lub inaczej myślącego) niż rzeczywistym celom poznawczym. Stąd wynika konieczność ich możliwie klarownego zdefiniowania, inaczej bowiem są hasłami, nie wnoszącymi niczego do refleksji historyka idei.
– Rozróżnić trzeba realizm celów i realizm metod. Podmiot polityczny (jednostka partia polityczna, albo rząd) stosujący realizm metod, nie musi mieć realistycznych celów. W realiach polskich – doświadczeń niewoli porozbiorowej i zniewolenia totalitarnego – nie sposób pogodzić wierność imponderabiliom i zachować realizm celów. Spór więc jest jedynie o realizm środków prowadzących do celów.
– Jak zauważył wybitny historyk Piotr Wandycz, „realizm” i „idealizm” jako pierwiastki funkcjonujące w historii, występują rzadko w „czystej postaci”. Myśl polityczna – badana w konkretnej postaci (programy polityczne, publicystyka) przejawia się najczęściej w postaci „mieszanej”, w formie fenomenów łączących obydwie kategorie pojęciowe.
Dr hab. Piotr Kimla (Uniwersytet Jagielloński)
– Realizm z fałszywej analogii historycznej wywiedziony. Przypadek Ksawerego Pruszyńskiego
– Błędna analogia Rosji carskiej do Rosji sowieckiej.
Dr Kazimierz Michał Ujazdowski (Uniwersytet Łódzki)
– Realizm polityczny Ruchu Młodej Polski
Dr Maciej Zakrzewski (Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie)
– I kto tu jest realistą? Przypadek Stanisława i Józefa Mackiewiczów
– Pojęcie realizmu politycznego jest częściej pojęciem politycznej propagandy niż narzędziem analizy politologicznej.
– Pojęcie realizmu zawsze wymaga odniesienia do tego co uważa się za realne państwo, naród, cywlizacje, etc.
– Realizm od strony materialnej i formalnej.
– W związku z tym można mówić o różnych realizmach, często nie dających się sprowadzić do jednego mianownika, czego przykładem jest twórczość Stanisława i Józefa Mackiewiczów – autorów, radykalnie różniących się w ocenie tych samych wydarzeń, a jednocześnie godnych miana realistów.
Rafał Łatka (Uniwersytet Jagielloński)
– Czy prymasa Wyszyńskiego można określać mianem realisty politycznego?
– Koncepcja przewodzenia polskiemu Kościołowi, jako przejaw realistycznej postawy prymasa Wyszyńskiego w świetle trudnych warunków działania w ramach państwa komunistycznego.
– Prymas Wyszyński i Kościół wobec tzw. „polskich miesięcy” jako przykład realizmu politycznego w praktyce działania.
– Porównanie w kontekście realizmu działań „Prymasa Tysiąclecia” i jego następcy Józefa Glempa.
Roman Graczyk (Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie)
– Linia polityczna grupy „Tygodnika Powszechnego” 1945–1989
– Linia polityczna „Tygodnika” była zmienna, inna w każdym z czterech okresów (1945–1948; 1949–1953; 1956/57–1976; 1977–1989).
– „Neopozytywizm polityczny” Stanisława Stommy jako oryginalny pomysł na koegzystencję katolików z komunistami (kontekst: „Wieloświatopoglądowość” Bolesława Piaseckiego)
– „Neopozytywizm polityczny” jako model afirmacji pryncypiów ustrojowych i wewnątrzustrojowej kontestacji aktualnej polityki Partii/ rządu w tej mierze, w jakiej oddalała się ona od haseł demokratyzacji z Października ’56.
Dyskusja
15.15–16.30 Przerwa
16.30–18.30 Panel III W kręgu opozycji cz. II
Prof. dr hab. Tomasz Gąsowski (Uniwersytet Jagielloński)
– „Niesłychanie pożyteczni szaleńcy". Przedsierpniowa opozycja w poszukiwaniu formuły realistycznego działania
– „Dziwne zwierzę” – opozycja w systemie niedemokratycznym.
– Pogrobowcy niepodległości: akcje antysystemowe w PRL końca lat 60.
– Niepodległość, finlandyzacja, socjalizm z ludzką twarzą: główne kierunki działań opozycyjnych w latach 1976–1980.
– W poszukiwaniu antykomunistycznego realizmu.
Jan Olaszek (Uniwersytet Warszawski, Instytut Pamięci Narodowej)
– „Solidarność” i opozycja w latach 1982–1988 a problem realizmu politycznego
– Na ile można rozumować kategoriami realizmu politycznego w stosunku do organizacji o charakterze nielegalnym?
– Jak uczestnicy tego ruchu rozumieli pojęcie realizmu politycznego?
– Omówienie w odniesieniu do realizmu politycznego przykładowych postaw osób, organizacji i środowisk opozycyjnych (m.in. Lecha Wałęsy, Jana Kułaja, Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej NSSZ „Solidarność" czy pisma „Res Publica")
Dr hab. Miłowit Kuniński prof. UJ (Uniwersytet Jagielloński, prezes Ośrodka Myśli Politycznej)
– Realizm polityczny w schyłkowej fazie komunizmu wPolsce. Koncepcja Mirosława Dzielskiego
– Kompromis historyczny oparty na etyce chrześcijańskiej w ujęciu Dzielskiego, jako próba realistycznej koncepcji włączenia ludzi władzy do procesu przemian: gospodarczych, cywilizacyjnych, politycznych.
– Polityka zagraniczna w koncepcji Dzielskiego – idea włączenia ZSRS w sferę cywilizacji zachodniej.
– Na ile koncepcja Dzielskiego była trafna i czy mogła zapewniać skuteczne środki działania?
Prof. dr hab. Ryszard Terlecki (Uniwersytet Jagielloński, Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie )
– Okrągły stół. Czy było warto?
– Zwolennicy i przeciwnicy rozmów przed i po obradach.
– Ewolucja oceny „okrągłego stołu" w kontekście rezultatów wyborów kontraktowych, prezydentury Jaruzelskiego i powołania rządu Mazowieckiego. Jak oceniać porozumienie na tle jesieni narodów i „programu przyspieszenia.
– Kim byli realiści w 1989 roku i czy mieli rację?
Dyskusja
Zakończenie obrad