Link do transmisji na żywo
Sieć kolejowa mogła też granice stwarzać lub wykorzystywać – tam gdzie różne były rozstawy toru, stosowano odmienne napięcie sieci elektrycznej lub też lokalne przepisy ograniczały (ograniczają?) wykorzystanie konkretnych typów taboru. Stacja kolejowa była miejscem granicznym zarówno w dosłownym znaczeniu przekraczania granicy państwa (stąd wielkie stacje graniczne na ziemiach polskich jak np. w Maczkach (Granicy) czy Aleksandrowie Kujawskim), jak i granicą do opisanego wyżej „świata w świecie” – miasta kolei, rządzącego się własnymi prawami i/lub normami zwyczajowymi innymi niż wokół. Owa relacja wobec granicy ulegała też zmianom – gdy państwa wzmacniały / ograniczały kontrole graniczne, gdy zmianie ulegał sam przebieg granicy państwowej. Inaczej wyglądał przewóz towarów i osób na kolejach Niemiec i Austro-Węgier pod koniec XIX w., inaczej w relacjach tychże z Rosją. Pod koniec XIX w. pojawiły się również liczne normy prawa, które miały ujednolicić koleje na świecie, dążąc do ograniczenia przeszkód. Z kolei po 1945 r. graniczną mogła stać się polityka wobec kolei i jej funkcji (gospodarczej, społecznej, militarnej), na skutek tego „za żelazną kurtyną” mogły być po jednej stronie „żywe skanseny” planowego ruchu parowego aż do lat 90. XX w. (Polska), a po drugiej drastyczne cięcia nieekonomicznych linii (Wielka Brytania).
Już po raz czwarty w obecnej formule, a po raz dziesiąty od pierwszej edycji (2006 r.), badacze dziejów transportu w Polsce – historycy, geografowie i architekci – spotykają się na interdyscyplinarnej konferencji naukowej poświęconej przeszłości kolei. Przewodnie hasło wspomnianego cyklu spotkań – poczynając od 2018 r. – brzmi: „A jednak kolej!”. Odbywały się one początkowo w Rybniku, później w Lubinie. Tegoroczna sesja odbędzie się w Chorzowie, a jej organizatorami są: Muzeum w Chorzowie, Muzeum Hutnictwa (w organizacji) w Chorzowie, Instytut Pamięci Narodowej Oddział we Wrocławiu, Uniwersytet Wrocławski, Muzeum Historyczne w Lubinie oraz Instytut Śląski w Opolu. W ramach podsumowania dotychczasowych konferencji wydano już osiem wieloautorskich monografii naukowych, których zawartość na trwałe weszła do kanonu historiografii transportu w Polsce. W publikacjach tych zaprezentowano najnowsze wyniki badań, przedstawiono nieznany wcześniej lub szerzej materiał źródłowy i zaproponowano nowe interpretacje oraz oceny zachodzących przemian. Spotkanie zaplanowane tej jesieni w Chorzowie ma obejmować relacje między koleją i, na różne sposoby rozumianą, granicą, a gromadzić będzie szereg badaczy z ośrodków naukowych z całej Polski. Ze względów epidemicznych organizatorzy zastrzegają sobie możliwość organizacji konferencji w formie hybrydowej i/lub online. Obrady będą transmitowane online na platformie Youtube (tylko streaming).
9:00 Oficjalne otwarcie konferencji
9:10 dr Dawid Keller (Muzeum w Chorzowie), Polskie kolejowe porozumienia graniczne w okresie PRL na wybranych przykładach
9:30 dr Jakub Halor (Siemianowice Śląskie), Kolejowy ruch transgraniczny w okręgu katowickim w XIX w. we wspomnieniach Antona Oskara Klaussmanna
9:50 dr Bartosz Kruk (Instytut Pamięci Narodowej we Wrocławiu), Granica państwa, a szerokość toru kolejowego. O sposobach pokonywania różnic
10:10 dr Ariel Ciechański (Instytut Geografii PAN), Zmiany granic jako determinanta dezintegracji sieci pozamiejskiego publicznego pasażerskiego transportu zbiorowego
10:30 Dyskusja i przerwa kawowa
11:00 prof. dr hab. Roman Dziergwa (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu), Kolej jako kreator i nośnik kultury. Linia 383 Ostrzeszów – Namysłaki (1910) i dworzec ostrzeszowski w lokalnej i okazjonalnej poezji polskiej oraz w literaturze niemieckiej (Theo Harych i Emil Irmler)
11:20 dr Marcin Jarząbek (Uniwersytet Jagielloński w Krakowie), Dworzec jako miejsce graniczne na ziemiach polskich 2. połowy XIX w., czyli scena dworca i dworzec na scenie
11:40 dr Grzegorz Piotrowski (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy), Podróż ze stacji kolejowej do nowoczesności (stacja kolejowa jako miejsce graniczne)
12:00 Karolina Załęska (Uniwersytet Warszawski), Nie-miejsca nowoczesności. Angielska powieść przemysłowa połowy wieku wobec komunikacyjnych wyzwań industrializacji
12:20 Dyskusja i przerwa kawowa
12:50 dr hab. Miron Urbaniak prof. UWr. (Uniwersytet Wrocławski), Zbąszyń i Zbąszynek (Neu Bentschen) – polska i niemiecka stacja graniczna. Próba charakterystyki i porównania obu założeń stacyjnych
13:10 dr Maciej Kędzierski (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu), Historia stacji granicznej w Zbąszynku. Od idei miasta-ogrodu do wizyty Kim Ir Sena
13:30 dr hab. Tomasz Krzemiński prof. IH PAN (Instytut Historii PAN), Dworzec kolejowy w Aleksandrowie – dzieje stacji kolejowej na granicy prusko-rosyjskiej w II połowie XIX i na początku XX w.
13:50 dr inż. Michał Jerczyński (Polskie Stowarzyszenie Miłośników Kolei), Zespół stacji granicznych Nowe Skalmierzyce – Szczypiorno – Kalisz: geneza, układ przestrzenny i architektura, funkcjonowanie, przemiany po zniesieniu granicy
14:10 dr Dariusz Opaliński (Uniwersytet Rzeszowski), Na styku dwóch światów. Realia podróżne na kolejowych przejściach granicznych między Galicją z zaborem rosyjskim
14:30 Dyskusja i przerwa obiadowa
16:00 prof. dr hab. Andrzej Mielcarek, Przestępstwa i wykroczenia na Kolejach Rzeszy w latach 20. i 30. XX w.
16:20 dr hab. Mariusz W. Majewski, Przestępstwa i wykroczenia karno-skarbowe na pograniczu Śląska Cieszyńskiego, lata 1927–1939. Zarys problemu
16:40 dr Piotr Olechowski (Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie), Kolejowe przejście graniczne PRL – ZSRR Przemyśl–Mościska 2 (Medyka–Szehynie) po II wojnie światowej. Wybrane przykłady kontrabandy
17:00 dr Wojciech Paduchowski (Instytut Pamięci Narodowej w Krakowie), Granice kompromisu. Małopolska Solidarność na kolei w latach 80. XX w.
17:20 Dyskusja i przerwa kawowa
17:50 dr hab. Tomasz Przerwa prof. UWr (Uniwersytet Wrocławski), Granica naturalna: niedokończona Kolej Izerska
18:10 Adam Pacześniak (Instytut Pamięci Narodowej we Wrocławiu), Dostępność kolejowa granicznych partii Sudetów w PRL
18:30 Agnieszka Kołodziejska (Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu), Stacja Fürstenberg. 1939–1945. Świadectwa / głosy / zapisy zlagrowanych Polek
18:50 Dyskusja
9:00 Przywitanie prelegentów i gości
9:10 dr Mateusz Nowikiewicz (Uniwersytet Wrocławski), Chińska batalia o kolej. Ruch na rzecz odzyskania praw do kolei w końcowym okresie panowania dynastii Qing (1904–1911) – próba bilansu
9:30 dr Piotr Uwijała (Jaworzno), Kolejowe transporty wojskowe z materiałem wojennym pozyskanym przez Polską Wojskową Misję Zakupów w Paryżu w latach 1919–1920
9:50 dr Jacek Jędrysiak (Uniwersytet Wrocławski), W obliczu nowych granic – ślad dyskusji nad operacyjną użytecznością niemieckiej sieci kolejowej na Pomorzu w latach 1926–1928
10:10 dr Zbigniew Bereszyński (Opole), Działalność Dyrekcji Kolei Rzeszy w Opolu w latach 1922–1934 w świetle materiałów zachowanych w Archiwum Państwowym w Opolu. Przyczynek do historii Górnego Śląska po podziale regionu między Polskę i Niemcy w 1922 r.
10:30 Dyskusja i przerwa kawowa
11:00 dr Seweryn Pieniążek (Instytut Pamięci Narodowej w Rzeszowie), Kolej wąskotorowa Przeworsk – Dynów w latach 1918–1939. Przełamywanie granic (kwestie gospodarcze oraz „rywalizacja” z transportem drogowym)
11:20 Paweł Jakuboszczak (Uniwersytet Wrocławski), Powstanie i funkcjonowanie Bogatyńskiej Kolei Dojazdowej w konsekwencji zmiany granic po II wojnie światowej
11:40 Dawid Drwal (Tarnów), Pokonując granice lokalne i globalne. Przedwojenne formy kolei w Tarnowie
12:00 Jarosław Szczuryk vel Szczerba (Wrocław), Kolejowy ruch graniczny na Lubelszczyźnie w latach 1915–2000
12:20 Dyskusja i przerwa kawowa
12:50 dr inż. Rafał Cichy (Łukasiewicz - IPS „TABOR”), dr inż. Maciej Andrzejewski (Instytut Analiz Strategicznych Fundacji Altum), Ralf Meinsen (Kompetenznetz Rail Berlin-Brandenburg GmbH), Współczesne uwarunkowania techniczne i prawne w ruchu międzynarodowym
13:10 dr hab. Anna Pachowicz prof. PWSZ (Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Tarnowie), Koleją za granicę, czyli o podróżach Polaków do pracy we Francji na początku XX w.
13:30 dr Jacek Kurek (Muzeum w Chorzowie), Blue Train. Granice, które przekraczamy podróżując pociągiem z dziełami artystów
13:50 Piotr Kałużyński (Stacja Muzeum), Jak granice przestały mieć znaczenie, czyli krótka historia eksportu lokomotyw produkcji polskiej
14:10 Michał Grochowski (Uniwersytet Wrocławski), Upadek PKP? O oszacowaniu ruchu pasażerskiego na polskich kolejach w latach 1960–2019
14:30 Dyskusja i przerwa obiadowa
16:00 Tomasz Machowski, Drewno, kamień, woda i cholera. Z dziejów budowy tunelu łupkowskiego
16:20 dr Bogusław Marks (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie), Zduńska Wola: na skrzyżowaniu ważnych szlaków kolejowych
16:40 Rita Żuchowska, Białystok – węzeł wschodu
17:00 Jacek Jakubek (Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Katowicach), Wyniki badań architektonicznych dworca Sosnowiec-Maczki
17:20 dr Paweł Glugla (Tarnów), „Poza granicą wolności – 14 czerwca 1940 r.” Pierwszy kolejowy transport Polaków z Tarnowa do KL Auschwitz
17:40 Dyskusja
17:50 Oficjalne zakończenie konferencji
Ze względów epidemicznych organizatorzy zastrzegają sobie możliwość organizacji konferencji w formie hybrydowej i/lub online. Obrady będą transmitowane online na platformie Youtube (ale nie przechowywane, tylko streaming).
Prosimy o potwierdzenie przybycia na adres zapisy@muzeumwchorzowie.pl do dn. 13 listopada 2021 r.
Organizatorami konferencji są: Muzeum w Chorzowie, Muzeum Hutnictwa (w organizacji) w Chorzowie, Oddział Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu, Uniwersytet Wrocławski, Muzeum Historyczne w Lubinie.
Pliki do pobrania
- Program konferencji „A jednak kolej IV – Kolej wobec granicy. Kolej jako miejsce graniczne”. 16–17 listopada 2021 (pdf, 3.51 MB) 28.10.2021 15:49
- Plakat – „A jednak kolej IV – Kolej wobec granicy. Kolej jako miejsce graniczne”. Ogólnopolska interdyscyplinarna konferencja naukowa – 16–17 listopada 2021 (pdf, 3.82 MB) 28.10.2021 15:49