24 maja 2023 r. w Domu Kultury Polskiej w Wilnie rozpoczęła się konferencja naukowa „Echa Zbrodni Katyńskiej – ofiary, kapelani, archiwa i pamięć”.
Na sympozjum przybyli m.in. ambasador Rzeczypospolitej Polskiej w Republice Litewskiej dr Konstanty Radziwiłł, wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Mateusz Szpytma, konsul RP na Litwie Irmina Szmalec oraz Dorota Mamaj, dyrektor Instytutu Polskiego w Wilnie, współorganizatora konferencji. Wydarzenie poprowadził dyrektor Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku dr Marek Jedynak.
Ofiarami Zbrodni Katyńskiej było niemal 22 tys. polskich obywateli, m.in. żołnierzy, policjantów, lekarzy, urzędników. Wszyscy oni zostali zamordowani z nienawiści Sowietów do Polski. Przewodniczący Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża Kazimierz Skarżyński odnotował: „Zapiski znalezione w Katyniu potwierdzają, że duch oficerów nie został złamany, że zostali oni dobrymi Polakami do końca i może dlatego znaleźli wspólną śmierć męczeńską w dołach Katynia”
– mówił podczas inauguracji konferencji wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Mateusz Szpytma.
Obrady rozpoczęła prezentacja publikacji Instytutu Pamięci Narodowej Gdy nieme groby przemawiają… Archiwum dr. Jana Zygmunta Robla. Zawiera ona materiały z archiwum dr. Jana Zygmunta Robla, m.in. pamiętniki, zapiski, karty pocztowe, listy oraz inne dokumenty wydobyte z bezimiennych grobów w Katyniu w 1943 r. To niezwykle cenne świadectwo zbrodni sowieckiej, popełnionej wiosną 1940 r. na elicie narodu polskiego.
Z ekshumacji w Katyniu, która rozpoczęła się wiosną 1943 roku, do Krakowa trafiły koperty z zabezpieczonym podczas prac materiałem. Do kolejnych numerowanych kopert wkładano przede wszystkim to, co mogło dopomóc w identyfikacji ofiar. Były to dokumenty, zdjęcia, rysunki, listy i pamiętniki pisane przez Polaków na kilka miesięcy przed masowym mordem, aż do zapisków czynionych jeszcze w dniu egzekucji.
Podczas konferencji poruszono m.in. temat wileńskich wątków Zbrodni Katyńskiej, przedstawiając ofiary zbrodni pochodzące z tego regionu. Skupiono się również na kwestii kapelanów katyńskich, m.in. ks. Zdzisława Peszkowskiego oraz ks. Leona Musielaka. Pamiętajmy, że w Katyniu – rozumianym szeroko jako wszystkie te miejsca zagłady – ginie też wielokulturowość znana z II Rzeczpospolitej. W Wojsku Polskim posługiwali kapelani katoliccy, prawosławni, greckokatoliccy, ewangeliccy, a także naczelny rabin i naczelny imam. Zarówno duchownych, jak i osoby świeckie połączyło jedno: elementarne poczucie ludzkiej godności i przyzwoitości, za które trzeba było zapłacić najwyższą cenę.
Podczas wydarzenia wyemitowany został również film dokumentalny Kapelani Golgoty Wschodu w reż. Bogusławy Stanowskiej-Cichoń, który ukazuje prawdę o dramacie i cierpieniu polskich więźniów wojennych osadzonych w obozach sowieckich w Ostaszkowie, Kozielsku, Starobielsku. Związek Radziecki nie podpisał Konwencji Genewskiej obejmującej ochroną chorych i rannych żołnierzy w czasie wojny. Uwięzieni oficerowie polscy nie byli jeńcami wojennymi w rozumieniu sowietów, dlatego ich warunki więzienne były wprost niewyobrażalnie ciężkie. Dokument przypomina misję kapelanów wojskowych, którzy nieśli wsparcie duchowe i pomagali współwięźniom przetrwać najczarniejszy okres ich życia. Poprzez wspomnienia krewnych kapelanów, film przybliża historię powołania i posługi kapłańskiej ofiar Katynia, ukazuje znaczenie ich obecności wśród uwięzionych oficerów Wojska Polskiego.
Konferencja odbywa się w Domu Kultury Polskiej w Wilnie, przy ul. Naugarduko 76
PROGRAM
24 maja 2023 r.
- Uroczyste otwarcie konferencji
- Prezentacja publikacji Instytutu Pamięci Narodowej pt. Gdy nieme groby przemawiają… Archiwum dr. Jana Zygmunta Robla z udziałem współautorów dr hab. prof. UKW Danuty Jastrzębskiej-Golonki, dr Ewy Kowalskiej, Katarzyny Ziębik, dr Ewy Dulnej-Rak oraz prof. dr. hab. Tadeusza Wolszy
- dr hab. prof. UR Patryk Pleskot (Instytut Pamięci Narodowej / Uniwersytet Rzeszowski), Portret kapelanów zamordowanych przez NKWD w latach 1939–1940
- dr hab. prof. UKW Danuta Jastrzębska-Golonka (Instytut Pamięci Narodowej / Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy), Życie religijne w Kozielsku w świetle pamiętników, notatek i zapisków polskich oficerów z lat 1939–1940
- dr hab. Sławomir Kalbarczyk (Instytut Pamięci Narodowej), Duszpasterstwo i życie religijne w Armii Polskiej w ZSRS w latach 1941–1942
- dr Ewa Dulna-Rak, (Instytut Pamięci Narodowej), Ślady historii. O wielowymiarowym znaczeniu akt katyńskich opracowanych przez zespół dr. Jana Zygmunta Robla
- prof. dr hab. Tadeusz Wolsza (Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej / Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy), Katyń 1940. Świadkowie i świadectwa
- dr hab. Witold Wasilewski (Instytut Pamięci Narodowej), Ks. Zdzisław Peszkowski w rzeczywistości komunizmu. Konfrontacja, prześladowanie i próba koegzystencji
- ks. prof. dr hab. Józef Marecki (Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej / Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie), Księdza Leona Musielaka walka o prawdę historyczną
- Ilona Lewandowska („Kurier Wileński”), Losy rodziny majora Bronisława Hołuba
- Waldemar Szełkowski (Wileński Klub Rekonstrukcji Historycznej Garnizon Nowa Wilejka), Semper Fidelis. Płk Konstanty Drucki-Lubecki – dowódca Wileńskiej Brygady Kawalerii
- dr hab. Jarosław Wołkonowski prof. UwB (Uniwersytet w Białymstoku), Żołnierze polscy z Wileńszczyzny zamordowani przez NKWD
- dr Ewa Kowalska (Instytut Pamięci Narodowej), Ofiary Zbrodni Katyńskiej związane z ziemią wileńską
- Projekcja filmu dokumentalnego pt. Dulce et decorum est pro Patria mori w reż. Marty Telakowskiej
25 maja 2023 r.
- 9.00 Projekcja filmu dokumentalnego Kapelani Golgoty Wschodu w reż. Bogusławy Stanowskiej-Cichoń
- 10.00 Warsztaty edukacyjne dla młodzieży poświęcone Zbrodni Katyńskiej – grupa 1.
- 11.00 Warsztaty edukacyjne dla młodzieży poświęcone Zbrodni Katyńskiej – grupa 2.
- 12.00 Warsztaty edukacyjne dla młodzieży poświęcone Zbrodni Katyńskiej – grupa 3.
Organizatorzy:
Organizatorem wydarzenia był Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku oraz Lenkijos institutas Vilniuje – Instytut Polski w Wilnie.
Partner:
Dom Kultury Polskiej w Wilnie
Partnerzy medialni:
„Kurier Wileński”, TVP Wilno, Radio „Znad Wilii”, Portal ZW.It, Polska Agencja Prasowa