W dniach 14–17 lutego delegacja IPN w składzie Jan Baster – zastępca prezesa IPN, Adam Siwek – dyrektor Biura Upamiętnienia Walk i Męczeństwa oraz Agnieszka Jędrzak – kierownik Samodzielnej Sekcji Kontaktów Międzynarodowych w Biurze Prezesa IPN przebywała w Kandzie.
14 i 15 lutego na zaproszenie Andrzeja Kurnickiego, ambasadora RP w Kanadzie, przedstawiciele IPN uczestniczyli w spotkaniach tematycznych z organizacjami zaangażowanymi w projekt budowy pomnika Ofiar Komunizmu w Ottawie. W ramach przedsięwzięcia odbyli odpowiednio rozmowy z Ludwikiem Klimkowskim, przewodniczącym organizacji Tribute to Liberty, Arifem Viranim, sekretarzem parlamentarnym Ministerstwa Dziedzictwa, Chaouki Dakdouki, dyrektorem ds. upamiętnień w Ministerstwie Dziedzictwa, Francine D. Lefebvre, kierowniczką działu Upamiętniania Zabytków w przestrzeni publicznej w ministerstwie, Patrickiem Brunette, odpowiedzialnym za sprawy międzynarodowe w ministerstwie, Markiem Kristmansonem, dyrektorem generalnym i Luckiem Groulx, doradcą ds. projektów w National Capital Commission.
Poszczególne uzgodnienia dotyczyły prawnych aspektów budowy pomnika, specyfikacji projektu, cyklicznych faz wdrożenia, jak również wartości historycznej, artystycznej i symbolicznej upamiętnienia. Pomnik jest współfinansowany przez rząd kanadyjski. W projekt jest także zaangażowany rząd węgierski. Swój wkład rozważają Czechy i Słowacja. Ponadto partycypują w nim donatorzy z różnych krajów. Środki na budowę gromadzi Tribute to Liberty. Pomysłodawcom zależy na zaangażowaniu w inicjatywę państwa polskiego, dlatego zwrócili się o wsparcie do Instytutu Pamięci Narodowej, który od 2016 r. posiada wśród swych zadań ustawowych upamiętnienie.
Konstrukcja będzie składała się z 365 żeber symbolizujących 365 dni roku. Trzema głównymi częściami mają być nazwiska ofiar, daty zbrodni oraz tablica upamiętniająca z symbolicznym przesłaniem. W ujęciu artystycznym konstrukcja ma odzwierciedlać przejście z ciemności w jasność, od zniewolenia do wolności. Elementem łączącym dzieło z Kanadą pozostaje jej przedstawienie jako miejsca schronienia, pokoju i wolności. Pomnik ma na celu oddanie hołdu ofiarom komunizmu i równoczesne zaakcentowanie przyjaźni Kanady z ciemiężonymi narodami. Instytut Pamięci Narodowej, po wnikliwym przeanalizowaniu dokumentacji projektowej, zdecyduje o udziale w przedsięwzięciu w porozumieniu z innymi polskimi instytucjami o zbliżonym profilu działalności.
Wieczorem 15 lutego władze ambasady zorganizowały spotkanie reprezentantów IPN z Polonią kanadyjską. Uroczyste przemówienia wygłosili ambasador Andrzej Kurnicki, zastępca prezesa IPN Jan Baster oraz dyrektor pionu upamiętniania Andrzej Siwek. Wydarzenie poświęcone było budowie pomnika oraz nowelizacji ustawy penalizacyjnej IPN. Ambasador i prezes podkreślili wspólne pola współpracy w ramach popularyzacji polityki historycznej poprzez udostępnianie przez IPN wystaw tematycznych, publikacji materiałów edukacyjnych oraz wspólne przygotowanie obchodów Stulecia Niepodległości. Skupili się na relacjach polsko-żydowskich oraz postaci świętego Jana Pawła II. Omówili możliwość współorganizacji konferencji międzynarodowych.
Prezes Jan Baster opowiedział o działalności Instytu od momentu powołania w 2000 roku do chwili obecnej, z uwzględnieniem zmian ustawowych. Szczególną uwagę poświęcił powstaniu w 2016 r. dwóch nowych jednostek merytorycznych w strukturze IPN – Biura Upamiętnienia Walk i Męczeństwa oraz Biura Poszukiwań i Identyfikacji, dekomunizacji przestrzeni publicznej, jak również wspomnianej wyżej ustawie penalizacyjnej. Omawiając tę ostatnią, wyraźnie zaznaczył, że jej celem pozostaje obrona dobrego imienia Polski i walka ze zniesławieniami, fałszywymi przekazami i kodami historycznymi. Jednocześnie potwierdził, że ustawa nie ogranicza wolności prowadzenia badań naukowych ani działalności artystycznej, przywołując adekwatne zapisy legislacji. Dyrektor Adam Siwek przybliżył specyfikę działalności Biura Upamiętnienia Walk i Męczeństwa. Opowiedział także o trudnościach napotkanych w procesie dekomunizacji przestrzeni publicznej. Wspomniał o współpracy kierowanej przez niego jednostki z Biurem Poszukiwań i Identyfikacji. Publiczność była szczególnie zainteresowana relacjami polsko-żydowskimi, współpracą polsko-ukraińską, dostępem do dokumentacji archiwalnej IPN, możliwością przekazania materiałów do zasobu Instytutu, katalogiem tajnych współpracowników i reakcjami na dyfamacje. Postulowano zwiększenie dystrybucji angiekskojęzycznych materiałów edukacyjnych na zagranicę: wydawnictw, gier, komiksów i wystaw, a także rozważenie dystrybucji internetowej publikacji. Przedstawiciele Polonii wyrażali gotowość współpracy z IPN jako ambasadorzy polskiej kultury, tradycji i historii w Kanadzie.
16 i 17 lutego, na zaproszenie konsula generalnego Krzysztofa Grzelczyka, delegacja IPN pod przewodnictwem zastępcy prezesa IPN Jana Bastera przebywała w Toronto. 16 lutego przedstawiciele IPN wraz z konsulem generalnym i konsulem Andrzejem Szydłą zwiedzili Niagara Historical Society and Museum, poświęcone Obozowi Kościuszki w Niagara-on-the-Lake, gdzie wyszkolono ponad 22 tysiące ochotników z Kanady i Stanów Zjednoczonych do Armii Polskiej we Francji podczas I wojny światowej. Następnie oddali hołd żołnierzom pochowanym na wojskowym Cmentarzu Hallerczyków, jedynym takim na terenie Ameryki Północnej. 27 listopada 1923 r. generał Józef Haller wraz z doktorem Michałem Straszewskim, konsulem generalnym w Montrealu odznaczył pomnik polskich żołnierzy Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari.
Wieczorem przedstawiciele IPN uczestniczyli w spotkaniu z Polonią w siedzibie Związku Narodowego Polskiego, poprzedzonym konferencją prasową. Odpowiadali na pytania dotyczące ewentualnego udziału IPN w ufundowaniu pomnika Ofiar Komunizmu, nowelizacji ustawy o IPN oraz współpracy Polonii z IPN, umożliwiającej skuteczne reagowanie na zniesławienia Polski, pojawiające się w zagranicznych mediach. Samo spotkanie z licznie przybyłą Polonią rozpoczęło się od przemówienia prezesa Jana Bastera, dotyczącego projektu stworzenia upamiętnia na ziemi kanadyjskiej oraz proriorytetów działalności IPN. O działalności powołanego w 2016 r. pionu upamiętniania opowiedział dyrektor Adam Siwek, zaś o flagowych projektach zagranicznych kierownik Agnieszka Jędrzak. Przedstawiciele IPN odpowiedzieli na powtarzające się pytania dotyczące skuteczności ustawy penalizacyjnej IPN, relacji polsko-żydowskich i polsko-ukraińskich oraz zwiększenia dystrybucji materiałów edukacyjnych i popularnonaukowych na potrzeby Polonii. Reprezentanci Instytutu apelowali o przekazywanie dokumentów do zbiorów IPN w ramach projektu „Archiwum Pełne Pamięci” oraz zgłaszania osób, instytucji i organizacji do nagrody Kustosz Pamięci Narodowej.
17 lutego prezes Jan Baster wraz z konsulem generalnym Krzysztofem Grzelczykiem i sekretarzem parlamentarnym Ministerstwa Dziedzictwa Arifem Viranim złożyli kwiaty pod Pomnikiem Katyńskim, autorstwa prof. Tadeusza Janowskiego, który został odsłonięty 14 września 1980 r. w Toronto. Oddali także cześć ofiarom katastrofy smoleńskiej pod tablicą upamiętniającą, ufundowaną obok pomnika.
Fot. Agnieszka Jędrzak (IPN)