Nawigacja

Aktualności

Pożegnaliśmy Profesor Barbarę Otwinowską

  • Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN) Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN)
  • Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN) Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN)
  • Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN) Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN)
  • Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN) Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN)
  • Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN) Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN)
  • Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN) Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN)
  • Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN) Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN)
  • Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN) Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN)
  • Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN) Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN)
  • Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN) Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN)
  • Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN) Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN)
  • Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN) Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN)
  • Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN) Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej – 26 stycznia 2018. Fot. Marcin Jurkiewicz (IPN)
  • Ostatnie pożegnanie śp. prof. Barbary Otwinowskiej na cmentarzu w Umiastowie koło Ożarowa Mazowieckiego. Fot. Piotr Życieński (IPN) Ostatnie pożegnanie śp. prof. Barbary Otwinowskiej na cmentarzu w Umiastowie koło Ożarowa Mazowieckiego. Fot. Piotr Życieński (IPN)

Uroczysta msza pogrzebowa śp. prof. Barbary Otwinowskiej (1924–2018), Kustosza Pamięci Narodowej, odbyła się 26 stycznia 2018 r. w warszawskiej Katedrze Polowej Wojska Polskiego.

Zmarłą 15 stycznia 2018 r. uczestniczkę wojennej i powojennej konspiracji pożegnał Biskup Polowy Wojska Polskiego gen. bryg. Józef Guzdek, mówiąc o tym, jak wiele osób inspirowała Pani Profesor swoją pasją i gotowością do działania. 

W kazaniu ksiądz prałat Józef Maj opowiedział o swojej przyjaźni ze zmarłą oraz przypomniał jej doświadczenia wojenne i więzienne.

Pod koniec nabożeństwa zostały odczytane listy od prezydenta RP Andrzeja Dudy, marszałka senatu Stanisława Karczewskiego i premiera Mateusza Morawieckiego. 

Prezes IPN Jarosław Szarek nawiązał w swoim wystąpieniu do twórczości Pani Profesor i jej ogromnego poparcia dla IPN. – Ludzie jej pokroju byli – przez całe lata dziewięćdziesiąte – tym, czym jest i powinien być Instytut Pamięci Narodowej – powiedział. Zapewnił także, że przesłanie prof. Otwinowskiej będzie podjęte i zachowane. 

Ostatnie pożegnanie odbyło się na cmentarzu w Umiastowie koło Ożarowa Mazowieckiego. Po złożeniu trumny do grobu rodzinnego syn Barbary Otwinowskiej podziękował wszystkim, którzy współpracowali z jego matką i towarzyszyli jej w ważnych, ale też i trudnych chwilach.

 

Z ogromnym smutkiem przyjęliśmy
wiadomość o śmierci

Pani Profesor
Barbary Otwinowskiej 
ps. „Witek Błękitny”, „Baśka”
(1924-2018)

Wybitnej specjalistki z zakresu literatury staropolskiej,
wieloletniego pracownika Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

Żołnierza Armii Krajowej i Powstańca Warszawskiego.
Po upadku powstania wywiezionej na roboty przymusowe do Zagłębia Ruhry.

W 1947 r. aresztowanej przez UB w związku z procesem rtm. Witolda Pileckiego.
Po skazaniu przez stalinowski sąd
więzionej przez trzy lata w Zakładzie Karnym w Fordonie.

Zaangażowanej w upamiętnienie działalności niepodległościowej Polek,
współzałożycielki i redaktorki czasopisma środowiska więźniarek „Nike”.

Odznaczonej Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
W 2005 roku uhonorowanej przez IPN tytułem „Kustosz Pamięci Narodowej”.

dr Jarosław Szarek
P
rezes Instytutu Pamięci Narodowej
Kapituła Nagrody
„Kustosz Pamięci Narodowej” 


Profesor Barbarę Otwinowską wspominają: Tomasz Łabuszewski, Wojciech Kujawa, Jerzy Eisler, Jan Sochoń, Jan Żaryn, Anna Karolina Piekarska, Tomasz Balbus, Jarosław Tęsiorowski, Mirosław Biełaszko, Tomasz Ochinowski, Wojciech Frazik, Krzysztof Szwagrzyk

 

{GALERIA:111309-111996-112014-112002-112005-111999-112011}

 

Barbara Otwinowska (1924–2018)

Córka Stefana Otwinowskiego i Zofii z d. Górskiej – urodziła się 11 czerwca 1924 r. w Toruniu, w rodzinie ziemiańskiej o tradycjach patriotycznych. Pierwsze sześć lat spędziła w Toruniu, po czym wraz z mamą przeprowadziła się do należącego do jej wuja dworu ziemiańskiego w Koroszczynie, położonego na terenach nadbużańskich koło Terespola nad Bugiem. 

Do 1937 r. uczyła się w Koroszczynie pod nadzorem mamy. Od tego roku do wybuchu wojny uczęszczała do Gimnazjum Sióstr Urszulanek we Lwowie. Pierwszy września zastał ją w majątku wuja: „Budzę się o czwartej rano i myślę sobie: «Ojej, burza jakaś, ale jakoś jasno jest». Podbiegam do okna, słońce świeci. Po chwili przychodzi mój wuj, żeby też spojrzeć z górnego okienka na piętrze. Mówi: «No tak, to już wojna»”. W 1941 r., po aresztowaniu jej wuja i braci oraz wywiezieniu ich do Oświęcimia, przeniosła się do Warszawy, gdzie kontynuowała naukę na tajnych kompletach sióstr nazaretanek. Wiosną 1944 r. zdała egzamin dojrzałości z wynikiem bardzo dobrym. Jednocześnie uczęszczała do miejskiej (jawnej) szkoły zawodowej II stopnia, by uchronić się przed wywiezieniem na roboty do Niemiec.

W 1943 r. wstąpiła do Armii Krajowej, przyjmując pseudonim „Witek Błękitny”. Jednym z jej zadań w organizacji było prowadzenie sklepiku przy ul. Zielnej z artykułami piśmiennymi i kosmetyczno-mydlarskimi. „Po prostu była to skrytka konspiracyjna, dlatego nie musiałam się nikomu tłumaczyć, czy dobrze handluję, czy nie”. W Szpitalu Wolskim i w przychodni koło Politechniki Warszawskiej na ul. Polnej przeszła szkolenie sanitarne. Uczestniczyła w powstaniu warszawskim jako łączniczka, sanitariuszka i wartowniczka w 100. kompanii sztabowej (Wojskowa Służba Ochrony Powstania). Była m.in. członkiem grupy ratunkowej dla osób uwięzionych w zbombardowanym domu przy ul. Pańskiej: „Klatka schodowa była zburzona, więc do rannych na pierwszym piętrze dostawałyśmy się po zwałach gruzu i po drabinie, a następnie przywiązywałyśmy ich do noszy i spuszczałyśmy na linach przez balkon”. Następnie pełniła służbę wartowniczą i sanitarną w budynku przedwojennej kawiarni „Adria”, który w tym czasie stanowił zaplecze dla cywilnych i wojskowych władz powstania, mieszczących się w gmachu PKO. W „Adrii” współorganizowała także punkt sanitarny, który obsługiwał okoliczne oddziały i ludność. Kiedy w pierwszych dniach września budynek „Adrii” został zbombardowany, wraz z koleżankami z oddziału przedostała się do Śródmieścia, gdzie cała grupa została ulokowana w kwaterze przy ul. Kruczej. Stamtąd kobiety wyruszały do browaru Haberbuscha, skąd dla żołnierzy i ludności cywilnej przynosiły ciężkie worki z pszenicą i jęczmieniem, oraz do magazynów „Społem”, gdzie zaopatrywały się w cukier, mąkę i kaszę. Niekiedy na plecach dźwigały ciężary dochodzące do 20–30 kilogramów. Ostatnią kwaterą oddziału był budynek przy ul. Pięknej 42. W powstaniu najwyższą ofiarę złożył brat Barbary – Andrzej Otwinowski ps. „Zgryz”, który 2 września 1944 r. poległ na Czerniakowie. Po kapitulacji została wywieziona na roboty do Zagłębia Ruhry w Niemczech.

Wiosną 1945 r. powróciła do Warszawy i od kwietnia 1945 r. do stycznia 1946 r. pracowała jako urzędniczka w Starostwie Grodzkim Śródmiejsko-Warszawskim. Jesienią 1945 r. rozpoczęła studia romanistyczne i polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim (nr albumu 1627).

W kwietniu i maju 1947 r. utrzymywała w stolicy kontakt ze swoim kuzynem Stanisławem Kuczyńskim ps. „August” – łącznikiem II Korpusu do rtm. Witolda Pileckiego, przybyłym do Polski w celu organizowania przerzutu rodzin oficerów II Korpusu na Zachód. W swoim mieszkaniu przechowywała przywiezione przez niego instrukcje oraz umożliwiła mu nawiązanie kontaktów organizacyjnych.

28 maja 1947 r. została zatrzymana przez UB w związku ze śledztwem i procesem rtm. Witolda Pileckiego i jego współpracowników pod zarzutem udzielania pomocy S. Kuczyńskiemu. „Zorientowałam się, że jestem aresztowana, że właśnie wpadłam. Moja kuzynka była aresztowana jakieś kilka tygodni przedtem i opowiadała, że najbardziej brakowało jej grzebienia. Miała długie włosy. W popłochu zgarnęłam wszystkie grzebienie, jakie były przed toaletą i wzięłam płaszczyk. To było 28 maja 1947 r. Przeprowadzili mnie przez ulicę, stał tam mały willys, no i jedziemy na Koszykową”. Prokuratura Wojskowa 7 czerwca 1947 r. wydała nakaz jej aresztowania. Do zakończenia procesu sądowego przebywała w więzieniu na Mokotowie w Warszawie. Wyrokami Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z 30 września 1947 r. oraz 21 października 1948 r. została skazana z art. 5 i 6 małego kodeksu karnego na 3 lata więzienia.

Od maja 1949 r. była więziona w Zakładzie Karnym w Fordonie k. Bydgoszczy. Jeszcze w pociągu w drodze do Fordonu koleżanki nadały jej przydomek „Nietoperz”. Tak wspomina to jej towarzyszka niedoli Ewa Ludkiewicz: „Basia Otwinowska została «Nietoperzem» […]. Później, w Fordonie, przezwiska i związane z nimi zawołania imitujące dźwięki wydawane przez dane zwierzę przydawały się do dyskretnego przywołania koleżanek. […] Baśka Otwinowska, która została nietoperzem, zastanawiała się, jaki odgłos wydają te zwierzątka, żeby go mieć jako swoje zawołanie. Nic nie przychodziło nikomu do głowy i wreszcie stanęło na «krzy-krzy», z czego szybko powstało przezwisko «Krzykuś», które jakoś do Basi dobrze pasowało”.

Z więzienia została zwolniona 7 czerwca 1950 r. Miesiąc później, 17 lipca, złożyła podanie o możliwość kontynuowania przerwanej aresztowaniem nauki na Uniwersytecie Warszawskim. Zakwalifikowano ją na III rok studiów. W 1952 r. obroniła pracę magisterską pt. „Formacje utworzone sufiksem – ISKO w języku polskim”. Promotorem był wybitny językoznawca prof. dr hab. Witold Doroszewski.

W 1951 r. rozpoczęła pracę w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Początkowo zlecono jej pracę przy gromadzeniu materiałów do „Bibliografii zawartości literackiej czasopism XIX i XX w. (do 1939)”. W listopadzie 1952 r. została referentem w dziale administracyjnym, a od 1953 r. pracowała na etacie naukowym w Dziale Historii Języka Artystycznego i Teorii Literatury, później – w Pracowni Historii Literatury XVII Wieku. Zajmowała kolejno stanowiska: asystent (1953–1955), starszy asystent (1955–1956) i adiunkt (1956–1962). W 1962 r., po uprzednim zdaniu specjalistycznego egzaminu, rozpoczęła pracę na etacie starszego dokumentalisty dyplomowanego. W 1967 r. uzyskała stopień doktorski w IBL PAN na podstawie dysertacji „V. Fabriciusa «Disquisitio de formis styli variis» (1619) wobec XVI- i XVII-wiecznych sporów o style prozy”. Promotorem rozprawy był doc. dr hab. Czesław Hernas. W 1975 r. habilitowała się w IBL na podstawie pracy pt. „Antecedencje i motywy renesansowej myśli o języku”. W 1977 r. otrzymała tytuł docenta, a w 1986 r. profesora nadzwyczajnego. W latach 1981–1993 sprawowała funkcję kierownika Pracowni Historii Literatury Renesansu i Baroku. W 1994 r. przeszła na emeryturę.

Sąd Wojewódzki w Warszawie 5 listopada 1992 r. unieważnił wyrok WSR w Warszawie, uzasadniając, że przypisany czyn „związany był z jej działalnością na rzecz niepodległego Państwa Polskiego”.

Sprawowała funkcję sekretarza zespołu redakcyjnego edycji Dzieł wszystkich Jana Kochanowskiego. Od 1985 r. zasiadała w Radzie Naukowej IBL PAN.

O jej aktywności w działalności naukowej i społecznej świadczy uczestnictwo w wielu krajowych i międzynarodowych instytucjach i stowarzyszeniach, m.in.: International History for the History of Rhetoric w Zurychu (od 1988), Accademia Adamo Mickiewicz w Bolonii (od 1989), Związku Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego (od 1990), Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1992), Towarzystwa im. Stanisława ze Skarbimierza (od 1993).

Od 1992 r. była redaktorem naczelnym biuletynu Środowiska Fordonianek Związku Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego zatytułowanego „Nike”. W 1996 r. była autorką wystawy w Muzeum Niepodległości w Warszawie pt. „Więźniowie polityczni w PRL w latach 1944–1956”. Pełniła funkcję Kanclerza Orderu „Polonia Mater Nostra Est”, nadawanym w kolejne rocznice uchwalenia Konstytucji 3 maja osobom najbardziej zasłużonym dla narodu polskiego.

W 1995 r. została uhonorowana nagrodą im. Jana Górskiego, przyznawaną przez Towarzystwo Miłośników Historii, a w 2005 r. tytułem Kustosz Pamięci Narodowej, nadawaną przez Instytut Pamięci Narodowej za wybitny wkład w upamiętnianie historii narodu polskiego w latach 1939–1989.

Odznaczona m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2007), Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami (za udział w powstaniu warszawskim), Medalem za Warszawę 1939–1945 (1964), Krzyżem Armii Krajowej (Londyn, 1985), Warszawskim Krzyżem Powstańczym (1987), Krzyżem Więźnia Politycznego 1939–1989 (1996), Medalem Wojska (dwukrotnie).

Barbara Otwinowska zmarła 15 stycznia 2018 r. w Warszawie.

Wojciech Kujawa

do góry