E-Księgarnia
– Państwo polskie podczas II wojny światowej zawsze stało po stronie ludności żydowskiej – podkreślił podczas uroczystości w 75. rocznicę utworzenia Rady Pomocy Żydom „Żegota” wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Mateusz Szpytma. Jak mówił, działacze tej instytucji, stanowiącej fenomen w okupowanej Europie, to nasi bohaterowie narodowi.
W ramach obchodów w Centrum Edukacyjnym IPN „Przystanek Historia” w Warszawie wręczono przyznane przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę odznaczenia państwowe. Krzyżami Komandorskimi Orderu Odrodzenia Polski uhonorowani zostali: Bronisława Rafalska, Danuta Ciecierska (pośmiertnie) oraz Stanisław Tadeusz Zakrzewski (pośmiertnie).
Jak przypomniał zastępca prezesa IPN, polska pomoc Żydom w czasie okupacji niemieckiej miała m.in. charakter państwowy, co było ewenementem na skalę światową. – Polska nigdy nie skapitulowała. Miało to niezwykle ważne konsekwencje dla relacji polsko-żydowskich – podkreślił dr Szpytma.
Zwrócił uwagę, że działacze Polskiego Państwa Podziemnego robili co mogli, aby zainteresować tragicznym losem żydowskich obywateli II RP światową opinię. – W miarę możliwości informowano i pomagano, choć te możliwości były ograniczone – zastrzegł wiceprezes Instytutu.
Najwspanialszy przykład wspomnianej pomocy stanowią działania Rady Pomocy Żydom im. Konrada Żegoty, utworzonej dokładnie 75 lat temu. To właśnie wtedy, 4 grudnia 1942 r., „Żegota”, od września tego roku będąca komitetem społecznym, przekształciła się w oficjalną instytucję Polski Podziemnej. Jej członkami byli zarówno Polacy, jak i Żydzi.
Idea ratowania eksterminowanej ludności żydowskiej bliska była nie tylko władzom Polskiego Państwa Podziemnego, ale także – dodał wiceprezes IPN – tysiącom zwykłych Polaków, żyjących pod okupacją w atmosferze codziennego niemieckiego terroru. Właśnie im – w wielu przypadkach nieznanym z imienia i nazwiska bohaterom narodowym – poświęcone jest Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów w Markowej, którego założycielem i pierwszym dyrektorem był dr Szpytma. W planach jest otwarcie filii tej placówki w Nowym Jorku. Wiele wskazuje na to, że Polskich Sprawiedliwych wspominać będziemy każdego 17 marca – ten dzień bowiem, zgodnie z inicjatywą Prezydenta RP, ma być ustanowiony Narodowym Dniem Polaków Ratujących Żydów.
„Ludzie ci należą do naszych największych bohaterów narodowych, na równi z żołnierzami Armii Krajowej i cywilnymi działaczami Polskiego Państwa Podziemnego” – napisał Prezydent RP Andrzej Duda w liście odczytanym przez ministra Wojciecha Kolarskiego.
O fenomenie „Żegoty” w okupowanej Europie mówił Naczelny Rabin Polski Michael Schudrich. Przypomniał, że mimo ogromu wyzwań i problemów, przed jakimi stanął Rząd RP na Uchodźstwie, z moralnej inicjatywy stworzono organizację, która ratowała Żydów przed Zagładą. – Każdy Polak powinien być z tego bardzo dumny – podkreślił rabin. Wspominał też spotkanie z Ireną Sendlerową, w trakcie którego była szefowa Referatu Dziecięcego „Żegoty”, która ocaliła ok. 2,5 tys. ludzkich istnień, powiedziała, że „dobrzy ludzie zawsze będą pomagać”. – Tacy właśnie byli nasi Sprawiedliwi – podsumował Schudrich.
„Kto ratuje jedno życie, ratuje cały świat” – ten fragment z Talmudu umieszczono w liście Marszałka Sejmu RP Marka Kuchcińskiego, adresowanym do Prezesa IPN. W trakcie uroczystości odczytano też list od Premier RP Beaty Szydło.
Po wręczeniu odznaczeń otwarto wystawę „»Żegota«. Rada Pomocy Żydom”, przypominającą o bohaterach, którzy ratowali żydowskie ofiary niemieckiej eksterminacji. Ekspozycja będzie prezentowana także poza granicami kraju w różnych wersjach językowych.
Dr hab. Filip Musiał, dyrektor Oddziału IPN w Krakowie zaprezentował podczas uroczystości specjalny dodatek IPN do „Gościa Niedzielnego”. Omówiono w nim działalność m.in.: Zofii Kossak, pisarki, działaczki katolickiej, pomysłodawczyni i współzałożycielki „Żegoty”; Władysława Bartoszewskiego, działającego w Radzie z ramienia Delegata Rządu; Ireny Sendlerowej czy Marii Hochberg – Żydówki zaangażowanej w prace Rady.
Szczególnie ważnym elementem uczczenia bohaterów jest emisja przez Pocztę Polską specjalnej karty pocztowej, którą przedstawiła uczestnikom uroczystości Ewa Zych, dyrektor Działu Filatelistyki Poczty Polskiej.
W przeddzień uroczystości odbyła się konferencja prasowa z udziałem wiceprezesa IPN dr. Mateusza Szpytmy oraz dr. Adama Hlebowicza, zastępcy dyrektora Biura Edukacji Narodowej IPN, podczas której omówione zostały wszystkie działania Instytutu, podjęte w związku z obchodami rocznicy utworzenia „Żegoty”.
Wśród nadchodzących inicjatyw są m.in. odsłonięcie w Warszawie muralu poświęconego Polakom ratującym Żydom (plac przy Metrze Centrum, 4 grudnia) oraz międzynarodowa konferencja naukowa „Narody okupowanej Europy wobec Zagłady Żydów” (Centrum Edukacyjne IPN „Przystanek Historia”, 6-8 grudnia)
* * *
Rada Pomocy Żydom kryptonim „Żegota” była unikalną, tajną organizacją afiliowaną przy polskich władzach. Jej celem było ratowanie żydowskich współobywateli, masowo mordowanych przez okupanta niemieckiego w latach II wojny światowej. Ryzykując własnym życiem, cywilni konspiratorzy ocalili z zagłady co najmniej kilka tysięcy osób.
Waldemar Kowalski (IPN)
Fot. Sławomir Kasper (IPN)